სან ანდრეასის შტატის კონსტიტუცია
"ჩვენ, ამერიკის შეერთებული შტატების ხალხი, უფრო სრულყოფილი სახელმწიფოს ჩამოყალიბების, მართლმსაჯულების დამკვიდრების, შიდა სიმშვიდის უზრუნველყოფის, ერთობლივი თავდაცვის ორგანიზების, საერთო კეთილდღეობის ხელშეწყობისა და ჩვენთვის და ჩვენი შთამომავლობისთვის თავისუფლების სიკეთის უზრუნველყოფის მიზნით, ვაარსებთ და ვიღებთ ამ კონსტიტუციას სან ანდრეასის შტატისთვის."
თავი I. უფლებათა დეკლარაცია
მუხლი 1. ადამიანი, მისი უფლებები და თავისუფლებები უმაღლესი ღირებულებაა. ადამიანისა და მოქალაქის უფლებათა და თავისუფლებათა აღიარება, დაცვა და პატივისცემა - სახელმწიფოს ვალდებულებაა.თავი I. უფლებათა დეკლარაცია
მუხლი 2. ყველა უფლება და თავისუფლება გარანტირებული და რეგულირებულია სან-ანდრეასის შტატის მოქმედი კანონმდებლობით.
მუხლი 3. ყოველი პოლიტიკური ხელისუფლება ხალხს ეკუთვნის. მთავრობა დაფუძნებულია ხალხის დაცვის, უსაფრთხოებისა და სარგებლისთვის. მათ აქვთ უფლება შეცვალონ და რეფორმა გაატარონ მთავრობაში, როდესაც ამას საზოგადოებრივი კეთილდღეობა მოითხოვს.
მუხლი 4. სან-ანდრეასის შტატი ამერიკის შეერთებული შტატების განუყოფელი ნაწილია.
მუხლი 5. შტატში სამუდამოდ გარანტირებულია თავისუფალი აღმსარებლობის უფლება დისკრიმინაციის ან უპირატესობის მინიჭების გარეშე.
მუხლი 6. ყოველ მოქალაქეს შეუძლია თავისუფლად ისაუბროს, წეროს და გამოაქვეყნოს თავისი მოსაზრება ნებისმიერ თემაზე, თუ ეს არ ეწინააღმდეგება მოქმედ კანონმდებლობას.
მუხლი 7. ყველას აქვს წინასწარი ნებართვის გარეშე საჯაროდ და უიარაღოდ შეკრების უფლება.
მუხლი 8. კანონით შეიძლება დაწესდეს ხელისუფლების წინასწარი გაფრთხილების აუცილებლობა, თუ შეკრება ხალხის ან ტრანსპორტის სამოძრაო ადგილას იმართება,
მუხლი 9. ხელისუფლებას შეუძლია შეკრების შეწყვეტა მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მან კანონსაწინააღმდეგო, ხასიათი მიიღო.
მუხლი 10. სან-ანდრეასის შტატის ყოველ მოქალაქეს აქვს უფლება, მიმართოს სახელმწიფო მოხელეებს პეტიციით რეფორმებისა და საკანონმდებლო ინიციატივების შესახებ.
მუხლი 11. სისხლისსამართლებრივი დევნის, წინასასამართლო გამოძიებისა და სასამართლო პროცესის დროს, ბრალდებულ მხარეს აქვს სწრაფი და დამოუკიდებელი განხილვის უფლება. იუსტიცია ვალდებულია, მოთხოვნის საფუძველზე, ბრალდებულს მიუჩინოს ადვოკატი.
მუხლი 12. არავინ არის ვალდებული, მისცეს ჩვენება საკუთარი თავის, ოჯახისა და პირდაპირი ნათესავის წინააღმდეგ.
მუხლი 13. კერძო საკუთრება ხელშეუხებელია და არ შეიძლება ჩამორთმეულ იქნეს სათანადო კომპენსაციის გარეშე, გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც მისი ფლობა ეწინააღმდეგება სან-ანდრეასის შტატის მოქმედ კანონმდებლობას.
მუხლი 14. ადამიანებს გარანტირებული აქვთ შრომის თავისუფლება. მონობა აკრძალულია. იძულებითი შრომა აკრძალულია, გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც ეს წარმოადგენს სასჯელს დანაშაულისთვის.
მუხლი 15. არ უნდა დაირღვეს ხალხის უფლება, დაიცვას თავისი საკუთრება, დოკუმენტები და პერსონალური მონაცემები უკანონო ამოღებისა და ჩხრეკისგან.
მუხლი 16. ადამიანს აქვს უფლება, დაიცვას საკუთარი თავი, ქონება, უფლებები და თავისუფლებები ნებისმიერი კანონიერი გზით.
მუხლი 17. სახელმწიფოს ღალატი გულისხმობს მის წინააღმდეგ ომის წარმოებას, სახელმწიფოს მტრების მხარდაჭერას ან მათთვის დახმარების გაწევას.
მუხლი 18. წინამდებარე კონსტიტუციის დებულებები სავალდებულოა შესასრულებლად. კონსტიტუცია პირდაპირი მოქმედების კანონია.
თავი II. საარჩევნო უფლებები
მუხლი 19. სუვერენიტეტის მატარებელი და ხელისუფლების წყარო სან-ანდრეასის შტატში, აქ მცხოვრები ხალხია.
მუხლი 20. ყოველი მოქალაქე, რომელიც აშშ-ის ტერიტორიაზე ცხოვრობს არანაკლებ 10 წლის განმავლობაში, ფლობს მოქალაქეობას და არის სრულად ქმედუნარიანი, ფლობს ყველა პოლიტიკურ უფლებას და შეუძლია მათი სრულად გამოყენება.
მუხლი 21. აშშ-ის ყოველ მოქალაქეს აქვს უფლება, აირჩიოს და არჩეულ იქნეს სახელმწიფო ხელისუფლებისა და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოებში.
მუხლი 22. აშშ-ის ყოველ მოქალაქეს აქვს მშვიდობიანად, უიარაღოდ შეკრებების, მიტინგების, დემონსტრაციების, მსვლელობებისა და პიკეტირების ჩატარების უფლება, თუ ეს არ ეწინააღმდეგება სან-ანდრეასის შტატის მოქმედ კანონმდებლობას.
მუხლი 23. აკრძალულია ნებისმიერი ფორმით როგორც ხელის შეშლა, ასევე იძულება სან-ანდრეასის მოქალაქეთა ნებისმიერი საარჩევნო უფლების განხორციელებისას.
მუხლი 24. აკრძალულია სან-ანდრეასის მოქალაქეთა ნებისმიერი დევნა პოლიტიკური ნიშნით, გარდა სან-ანდრეასის მოქმედი კანონმდებლობით გათვალისწინებული შემთხვევებისა.
მუხლი 25. ყოველ მოქალაქეს აქვს ფარული კენჭისყრის უფლება.
მუხლი 26. ყველა არჩევნები ტარდება კენჭისყრის გზით.
მუხლი 27. ხალხის ხელისუფლების უმაღლესი პირდაპირი გამოხატულებაა რეფერენდუმები და თავისუფალი არჩევნები წინამდებარე კონსტიტუციითა და კანონით გათვალისწინებულ საკითხებზე. ვერაფერი შეუშლის ხელს ხალხის მიერ თავისი საარჩევნო უფლების თავისუფალ განხორციელებას.
მუხლი 28. თანამდებობაზე დანიშვნისას არჩეული გუბერნატორი ხალხის წინაშე დებს შემდეგ ფიცს: „მე, <სრული სახელი და გვარი>, საზეიმოდ ვფიცავ, კეთილსინდისიერად შევასრულო სან-ანდრეასის შტატის გუბერნატორის მოვალეობები და ჩემი ძალისხმევით, შევინარჩუნო და დავიცვა სან-ანდრეასის შტატის კონსტიტუცია და კანონები!“
თავი III. ხელისუფლების დანაწილება
მუხლი 29. სან-ანდრეასის შტატის პოლიტიკური ხელისუფლება იყოფა სამ შტოდ:
საკანონმდებლო ;
აღმასრულებელი ;
სასამართლო ;
მუხლი 30. საკანონმდებლო, აღმასრულებელი და სასამართლო ხელისუფლების ორგანოები ასრულებენ დაკისრებულ მოვალეობებსა და დამოუკიდებელნი არიან ერთმანეთისგან, გარდა სან-ანდრეასის შტატის მოქმედი კანონმდებლობით გათვალისწინებული შემთხვევებისა.თავი IV. აღმასრულებელი ხელისუფლება
მუხლი 31. სან-ანდრეასის შტატის უმაღლეს აღმასრულებელ ხელისუფლებას წარმოადგენს შტატის გუბერნატორი.
ნაწ. 1. გუბერნატორი უფლებამოსილია, დააწესოს მორატორიუმი ნებისმიერი შემოწმების ჩატარებაზე, პირთა დახურულ და დაცულ ტერიტორიებზე, განსაკუთრებით დაცულ ტერიტორიებზე ყოფნაზე, სახელმწიფო მოხელეთა დაკავებასთან, დაპატიმრებასთან და ჩხრეკასთან დაკავშირებულ ცალკეულ საპროცესო პროცედურებზე. მორატორიუმი წესდება შტატის გუბერნატორის შესაბამისი ბრძანებულებით, ფიკ-თან (ადმინისტრაციასთან) კონსულტაციის შემდეგ.
ნაწ. 2. სან-ანდრეასის შტატის გუბერნატორი უფლებამოსილია, განახორციელოს შეწყალება ინდივიდუალურად განსაზღვრული პირის მიმართ. შეწყალებას შეუძლია გააუქმოს ნებისმიერი ინსტანციის სასამართლო გადაწყვეტილებები, აგრეთვე ნებისმიერი სახის ორდერები. შეწყალებულ პირს შეიძლება მოეხსნას ნასამართლობა.
ნაწ. 3. სან-ანდრეასის შტატის გუბერნატორი უფლებამოსილია, გამოსცეს ამნისტიის აქტები პირთა გარკვეული ჯგუფების მიმართ. ამნისტიას შეუძლია გააუქმოს ნებისმიერი ინსტანციის სასამართლო გადაწყვეტილებები, აგრეთვე ნებისმიერი სახის ორდერები. ამნისტირებულ პირს შეიძლება მოეხსნას ნასამართლობა.
ნაწ. 4. გუბერნატორის ბრძანებულებები სავალდებულოა შესასრულებლად ყველა პირისთვის.
ნაწ. 5. სან-ანდრეასის შტატის გუბერნატორი უფლებამოსილია, ისარგებლოს ყველა იმ უფლებითა და უფლებამოსილებით, რომლებიც მინიჭებული აქვს მის დაქვემდებარებაში მყოფ შტატის ხელისუფლების ყველა შტოს, მათ შორის, მაგრამ არ შემოიფარგლება, აღმასრულებელი, საკანონმდებლო და სასამართლო ხელისუფლების შტოების უფლებებითა და მოვალეობებით. ეს უფლებამოსილებები შეიძლება განხორციელდეს გუბერნატორის მიერ მისი შეხედულებისამებრ, შტატის მოქმედი კანონმდებლობის ფარგლებში.
ნაწ. 6. გუბერნატორის შესახებ სხვა დებულებები განისაზღვრება მოქმედი კანონმდებლობით.
მუხლი 32. სან-ანდრეასის შტატის აღმასრულებელ ხელისუფლებას ახორციელებს სან-ანდრეასის შტატის მთავრობა, რომელსაც ხელმძღვანელობს შტატის გუბერნატორი. მთავრობისა და მისი ორგანოების უფლებამოსილებები, ფუნქციები, უფლებები და მოვალეობები განისაზღვრება სან-ანდრეასის შტატის კანონებითა და კოდექსებით.
მუხლი 33. გუბერნატორი სან-ანდრეასის შტატის ეროვნული გვარდიის ჯარების უმაღლესი მთავარსარდალია.
მუხლი 34. სან-ანდრეასის შტატის ყველა რეგიონალური სახელმწიფო ორგანო, მათ ხელმძღვანელებთან ერთად, ანგარიშვალდებულია მთავრობის წინაშე. ისინი, მოთხოვნის შემთხვევაში, წარუდგენენ სან-ანდრეასის შტატის მთავრობას ანგარიშს თავიანთი უწყების საქმიანობის მიმდინარეობისა და შედეგების შესახებ, გუბერნატორის, ვიცე-გუბერნატორის ან სან-ანდრეასის შტატის გენერალური პროკურორის მიერ დადგენილი წესით.
მუხლი 35. გენერალური პროკურორი არის შტატის სამართალდამცავი სისტემის ხელმძღვანელი, რომელიც ზედამხედველობს შტატის კანონების სამართლიან აღსრულებად,
ნაწ. 1. გენერალური პროკურორი ხელმძღვანელობს იუსტიციის დეპარტამენტის საქმიანობას, აგრეთვე გამოდის სახელმწიფო ბრალმდებლის როლში და გამოხატავს შტატის ინტერესებს სასამართლო პროცესზე.
ნაწ. 2. გენერალური პროკურორი უფლებამოსილია, მოითხოვოს სახელმწიფო მოხელეებისგან კანონის ნებისმიერი დარღვევის აღმოფხვრა ზეპირი ან წერილობითი ფორმით.
მუხლი 36. შტატის შიდა პოლიტიკასთან, საომარი მდგომარეობის შემოღებასთან და სხვა მნიშვნელოვან საკითხებთან დაკავშირებული გადაწყვეტილებების მისაღებად სან-ანდრეასის შტატის გუბერნატორს შეუძლია მოიწვიოს კოლეგია. კოლეგია შედგება გუბერნატორის, ვიცე-გუბერნატორისა და დარგობრივი დეპარტამენტების ხელმძღვანელებისგან, მათ შორის:
იუსტიციის დეპარტამენტი ;
ეროვნული უსაფრთხოების დეპარტამენტი ;
მუხლი 37. შტატში გუბერნატორის თანამდებობის მემკვიდრეობის რიგითობა არის წესი, რომელიც განსაზღვრავს, თუ ვინ შეიძლება დაიკავოს გუბერნატორის პოსტი ან შეასრულოს მისი მოვალეობები, მოქმედი გუბერნატორის შრომისუუნარობის, გარდაცვალების, გადადგომის ან თანამდებობიდან გადაყენების შემთხვევაში. გუბერნატორის თანამდებობის მემკვიდრეობის რიგითობა განისაზღვრება შემდეგი სიით:
ვიცე-გუბერნატორი ;
გენერალური პროკურორი (იუსტიციის დეპარტამენტის ხელმძღვანელი) ;
მუხლი 38. სან-ანდრეასის შტატის გენერალური პროკურორის ოფისის მოვალეობებში შედის კანონიერების დაცვაზე, კანონების ერთგვაროვან და ადეკვატურ გამოყენებაზე ზედამხედველობა, აგრეთვე სამართალდამცავი სტრუქტურების კოორდინაცია და კურირება. სან-ანდრეასის შტატის გენერალური პროკურორი უშუალოდ ხელმძღვანელობს პროკურორებს და ახორციელებენ ზედამხედველობას სამართალდამცავი ორგანოების მოსამსახურეებზე.
მუხლი 39. ეროვნული უსაფრთხოების დეპარტამენტის ხელმძღვანელი და მისი მოადგილეები ახორციელებენ უშუალო კონტროლს შტატის ეროვნული გვარდიის, აგრეთვე საიდუმლო სამსახურის საქმიანობაზე. გუბერნატორი, ეროვნული უსაფრთხოების დეპარტამენტის ხელმძღვანელი და მისი მოადგილეები ამ ორგანოების უშუალო ხელმძღვანელები არიან.
მუხლი 40. სახელმწიფო ხაზინადარი (ფინანსთა დეპარტამენტის ხელმძღვანელი) და მისი მოადგილეები აკონტროლებენ შტატის ხაზინასთან დაკავშირებული ფინანსური ოპერაციების შესრულებასა და მათ ლეგიტიმურობას, შეიმუშავებენ შტატის ეკონომიკურ პოლიტიკას, უზრუნველყოფენ შტატის მოქალაქეთა ფინანსურ კეთილდღეობასა და მხარდაჭერას.
მუხლი 41. ჯანდაცვისა და სოციალური სამსახურების დეპარტამენტის ხელმძღვანელი და მისი მოადგილეები ახორციელებენ უშუალო კონტროლს შტატის გადაუდებელი სამედიცინო სამსახურის საქმიანობაზე. ჯანდაცვისა და სოციალური სამსახურების დეპარტამენტის ხელმძღვანელი და მისი მოადგილეები გადაუდებელი სამედიცინო სამსახურის უშუალო ხელმძღვანელები არიან.
მუხლი 42. კულტურის დეპარტამენტის ხელმძღვანელი და მისი მოადგილეები აკონტროლებენ კულტურის განვითარებასა და შტატში ღონისძიებების ჩატარებას. ნებისმიერი მასობრივი კულტურული ღონისძიება უნდა შეთანხმდეს სან-ანდრეასის შტატის კულტურის დეპარტამენტის ხელმძღვანელთან.
მუხლი 43. სან-ანდრეასის შტატის სახელმწიფო ორგანოები უფლებამოსილნი არიან მიიღონ შიდა წესები, რეგლამენტები და წესდებები.
თავი V. სასამართლო ხელისუფლება
მუხლი 44. სან-ანდრეასის შტატში სასამართლო ხელისუფლება ეკუთვნის მხოლოდ სასამართლოებს.
მუხლი 45. სან-ანდრეასის შტატის მოსამართლეები მართლმსაჯულების განხორციელების პროცესში დამოუკიდებელნი არიან და ემორჩილებიან მხოლოდ სან-ანდრეასის შტატის კონსტიტუციასა და კანონს. სან-ანდრეასის შტატის მოსამართლეთა საქმიანობაზე ადმინისტრაციულ კონტროლს ახორციელებს სან-ანდრეასის შტატის უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარე და მისი მოადგილეები.
მუხლი 46. სასამართლოების დაფინანსება ხორციელდება სან-ანდრეასის შტატის ბიუჯეტიდან და უნდა უზრუნველყოფდეს მართლმსაჯულების სრულ და დამოუკიდებელ განხორციელებას.
მუხლი 47. მოსამართლის საქმიანობაში ნებისმიერი ჩარევა მართლმსაჯულების განხორციელებისას ისჯება კანონით.
მუხლი 48. მოსამართლეთა განსაკუთრებული სამართლებრივი სტატუსი.
ნაწ. 1. სან-ანდრეასის შტატის მოსამართლეები ხელშეუხებელნი არიან.
ნაწ. 2. მოსამართლე არ შეიძლება დაეკისროს პასუხისმგებლობა მის მიერ მიღებული სასამართლო გადაწყვეტილებისთვის, გარდა დანაშაულის ან დისციპლინური გადაცდომის ჩადენისა.
მუხლი 49. სასამართლოს ან მოსამართლეების მიმართ უპატივცემულობა იწვევს კანონით დადგენილ პასუხისმგებლობას.
მუხლი 50. სასამართლოებისა და მოსამართლეების მოთხოვნები და განკარგულებები მათი უფლებამოსილების განხორციელებისას სავალდებულოა ყველა სახელმწიფო ორგანოსთვის, თანამდებობის პირისთვის, ორგანიზაციისა და მოქალაქისთვის, გამონაკლისის გარეშე.
მუხლი 51. სასამართლო აქტები კანონიერ ძალაში შედის მათი გამოცხადებისთანავე.
მუხლი 52. პრეცედენტები. პრეცედენტული სამართალი.
ნაწ. 1. სასამართლო აქტებს, რომლებიც არ გაუქმებულა კანონით დადგენილი წესით, აქვთ კანონის ძალა, თუ ისინი შეესაბამება წინამდებარე მუხლის მოთხოვნებს.
ნაწ. 2. პრეცედენტად ითვლება სასამართლო აქტი, რომელიც შეტანილია ოფიციალურ რეესტრში, ანუ აქვს იურიდული ძალა.
მუხლი 53. სასამართლო სხდომები შეიძლება ჩატარდეს ღია, დახურულ და დაუსწრებელ ფორმატებში.
მუხლი 54. სასამართლო წარმოება ხორციელდება მხარეთა შეჯიბრებითობისა და თანასწორობის საფუძველზე.
მუხლი 55. სასამართლოს გადაწყვეტილებით, დანაშაულის ჩადენაში დამნაშავედ ცნობილი პირი შეიძლება გათავისუფლდეს სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობისგან სასამართლო ჯარიმის დაკისრებით.
მუხლი 56. სან-ანდრეასის შტატში სასამართლო ხელისუფლება ხორციელდება სან-ანდრეასის შტატის ფედერალური, სააპელაციო და უზენაესი სასამართლოების მიერ.
მუხლი 57. სან-ანდრეასის შტატის უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარე ინიშნება გუბერნატორის მიერ. სხვა მოსამართლეები ინიშნებიან და თავისუფლდებიან გუბერნატორის, სან-ანდრეასის შტატის უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარის ან მისი მოადგილეების მიერ. უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარის თანამდებობიდან გათავისუფლება ხდება გუბერნატორის გადაწყვეტილებით და მოქმედი კანონმდებლობით გათვალისწინებულ სხვა შემთხვევებში.
მუხლი 58. სასამართლოს განაჩენის ან გადაწყვეტილების გასაჩივრება.
ნაწ. 1. სან-ანდრეასის შტატის ფედერალური სასამართლოს სასამართლო აქტები ექვემდებარება გასაჩივრებას სან-ანდრეასის შტატის სააპელაციო სასამართლოში.
ნაწ. 2. სან-ანდრეასის შტატის სააპელაციო სასამართლოს სასამართლო აქტები ექვემდებარება გასაჩივრებას სან-ანდრეასის შტატის უზენაეს სასამართლოში.
ნაწ. 3. სან-ანდრეასის შტატის უზენაესი სასამართლოს სასამართლო აქტები საბოლოოა და არ ექვემდებარება გასაჩივრებას.
ნაწ. 4. სასამართლოს განაჩენის ან გადაწყვეტილების გასაჩივრება არ აჩერებს მის მოქმედებას და არ ზღუდავს მის კანონიერ ძალას. გასაჩივრებული სასამართლო აქტის მოქმედება შეიძლება შეჩერდეს ზემდგომი სასამართლოს მიერ საჩივრის შემტანი პირის შუამდგომლობით.
მუხლი 59. სასამართლოს მიერ სამართლებრივი ნორმების განმარტება და საკონსტიტუციო წარმოების თავისებურებები.
ნაწ. 1. სასამართლო უფლებამოსილია, განუმარტოს პირებს, ორგანიზაციებს, ხელისუფლების ორგანოებსა და სხვა კანონიერ ფორმირებებს კანონის ან მისი ცალკეული ნორმების გამოყენების წესი.
ნაწ. 2. განმარტება ხდება მხოლოდ სამართლებრივი ნორმების განმარტებისა და განმარტების შესახებ მიმართვის ფარგლებში.
ნაწ. 3. სამართლებრივი ნორმების განმარტებისა და საკონსტიტუციო წარმოების ჩასატარებლად იკრიბება კომისია, რომელიც მოქმედებს კონსტიტუციის 61-ე მუხლისა და სან-ანდრეასის შტატის სხვა კანონმდებლობის საფუძველზე.
მუხლი 60. უზენაესი სასამართლო შედგება უზენაესი მოსამართლეებისგან. უზენაესი სასამართლო განიხილავს საქმეებს სან-ანდრეასის შტატის მაღალი თანამდებობის პირების წინააღმდეგ, საქმეებს, სადაც სასჯელი ითვალისწინებს უვადო თავისუფლების აღკვეთას, ფედერალურ დანაშაულს, აგრეთვე არის მარეგულირებელი სან-ანდრეასის შტატის კანონმდებლობასთან დაკავშირებულ დავებში.
მუხლი 61. არც ერთ მოსამართლეს არ უნდა ეკავოს სხვა ანაზღაურებადი თანამდებობა თავისი მოვალეობების შესრულების დროს.
თავი VI. მუნიციპალიტეტები და ოლქები
მუხლი 62. სან-ანდრეასის შტატი არის ამერიკის შეერთებული შტატების სუბიექტი, დედაქალაქით ქალაქ ლოს-სანტოსში, სადაც მდებარეობს შტატის მთავრობა.
მუხლი 63. სან-ანდრეასის შტატი იყოფა ბლეინის ოლქად და ქალაქ ლოს-სანტოსად რომლებიც წარმოადგენენ შტატის ადმინისტრაციულ-ტერიტორიულ ერთეულებს.
მუხლი 64. აკრძალულია ოლქების ნებისმიერი სწრაფვა სეპარატიზმისკენ.
მუხლი 65. თითოეულ ოლქს აქვს თავისი სახელმწიფო სტრუქტურები, რომლებიც მოქმედებენ მკაცრად თავიანთი ოლქის ფარგლებში და ექვემდებარებიან მუნიციპალიტეტების ხელმძღვანელებს, გუბერნატორს, აგრეთვე სხვა პირებს სან-ანდრეასის შტატის კანონმდებლობის შესაბამისად. ტერიტორიული იურისდიქციის დარღვევა დასაშვებია კონსტიტუციითა და სან-ანდრეასის შტატის კანონმდებლობით გათვალისწინებულ შემთხვევებში.
მუხლი 66. საოლქო სტრუქტურებს შეუძლიათ ერთობლივი საქმიანობის განხორციელება სპეციალური ოპერაციების, საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის დროს, ყველა ოლქის ხელმძღვანელის, გენერალური პროკურორის, ვიცე-გუბერნატორის, გუბერნატორის განკარგულებით, აგრეთვე კანონმდებლობით გათვალისწინებულ სხვა შემთხვევებში.
ნაწ. 1. ლოს-სანტოსის პოლიციის დეპარტამენტი მოქმედებს ქალაქ ლოს-სანტოსის ტერიტორიაზე.
ნაწ. 2. ბლეინის ოლქის შერიფის დეპარტამენტი მოქმედებს ბლეინის ოლქის ტერიტორიაზე.
ნაწ. 3. საერთო იურისდიქციის ტერიტორიაზე მოქმედებს უფლება ენიჭება ორივე სტრუქტურას.
ნაწ. 4. მთელი სან-ანდრეასის შტატის ტერიტორიაზე მოქმედებს: გადაუდებელი სამედიცინო სამსახური და ფედერალური საგამოძიებო ბიუროს რეგიონული ოფისი.
თავი VII. დაბეგვრა
მუხლი 67. სან-ანდრეასის შტატში არსებული მთელი ქონება, აშშ-ის კანონების შესაბამისად, იბეგრება მისი ღირებულების პროპორციულად.
მუხლი 68. მოგების გადასახადი შეიძლება შეფასდეს და დაეკისროს პირებს, კორპორაციებს, სააქციო საზოგადოებებს ან საგადასახადო რეზიდენტებს, რომლებიც ეწევიან ბიზნესს შტატში მისი კანონმდებლობის შესაბამისად.
თავი VIII. საკანონმდებლო ხელისუფლება
მუხლი 69. სან-ანდრეასის შტატში საკანონმდებლო ხელისუფლების ერთადერთი ორგანოა სან-ანდრეასის შტატის სენატი, რომელსაც ხელმძღვანელობს სენატის სპიკერი.
მუხლი 70. სენატი არის დამოუკიდებელი სახელმწიფო ორგანო და ემორჩილება მხოლოდ შტატის კანონმდებლობას.
მუხლი 71. სენატორს შეიძლება ჩამოერთვას მანდატი ღია კენჭისყრით, ხმათა უმრავლესობით, აგრეთვე უზენაესი მოსამართლის ან გენერალური პროკურორის სანქციით, თუ მის მიმართ არსებობს დასაბუთებული ეჭვი მძიმე დანაშაულის ჩადენაში. გამონაკლისი: სენატის სპიკერის მანდატი შეიძლება მოიხსნას მხოლოდ ფიკ-ის გადაწყვეტილებით.
მუხლი 72. სენატის ფორმირების პროცესი რეგულირდება მოქმედი კანონმდებლობით.
მუხლი 73. სენატის კომპეტენციას განეკუთვნება საკანონმდებლო აქტებისა და დადგენილებების მიღება. სენატორები არ აგებენ იურიდიულ პასუხისმგებლობას სენატში კენჭისყრისა და ასეთი კენჭისყრის შედეგებისთვის.
მუხლი 74. სენატის სხდომა ტარდება ღია სივრცეში, უსაფრთხოების სამსახურის თანამშრომლების ან ფედერალური ბიუროს აგენტების დაცვის ქვეშ. გუბერნატორი უფლებამოსილია, დაცვის უზრუნველსაყოფად გამოიძახოს ნებისმიერი სხვა სახელმწიფო სტრუქტურა.
მუხლი 75. მასმედიის წარმომადგენლებს შეუძლიათ დაუბრკოლებლად დაესწრონ სენატის სხდომას ამ ორგანოს საქმიანობის გასაშუქებლად.
მუხლი 76. საკანონმდებლო ინიციატივის უფლება აქვთ:
სენატორებს;
სან-ანდრეასის შტატის უზენაეს სასამართლოს;
სან-ანდრეასის შტატის გუბერნატორს.
მუხლი 77. კანონპროექტები, დადგენილებები და სხვა აქტები მიიღება სენატორთა საერთო უმრავლესობით.
ნაწ. 1. გუბერნატორს აქვს სენატის გადაწყვეტილებებზე „ვეტოს“ შეუზღუდავი უფლება, ანუ სენატის გადაწყვეტილებების ცალმხრივად გაუქმების უფლება.
ნაწ. 2. იმ შემთხვევაში, თუ გუბერნატორი არ დაადებს ვეტოს სენატის გადაწყვეტილებებს, სენატის მიერ გადაწყვეტილების მიღებიდან 7 დღის განმავლობაში იგი ვალდებულია, გაუგზავნოს იგი დასამტკიცებლად ფიკ-ს.
ნაწ. 3. ფიკ-ი უფლებამოსილია, უარი თქვას მიღებულ კანონპროექტზე მიზეზების განმარტების გარეშე, ან დააკმაყოფილოს კანონპროექტი და დაუბრუნოს იგი გუბერნატორს ხელმოსაწერად, შემდგომი გამოქვეყნებითა და შტატის პორტალზე გამოქვეყნებით. ხელმოწერის, გამოქვეყნებისა და გამოქვეყნების პროცესი გრძელდება 7 დღემდე და გამონაკლის შემთხვევებში შეიძლება აღემატებოდეს ამ ვადას.
ნაწ. 4. კანონპროექტი ძალაში შედის მისი ხელმოწერისა და გამოქვეყნების მომენტიდან, თუ სხვა რამ არ არის გათვალისწინებული თავად კანონპროექტით.
ნაწ. 5. ცვლილებები კანონში „სასამართლო სისტემისა და სამართალწარმოების შესახებ“, კანონპროექტის ფიკ-ისთვის გადაცემამდე, იგზავნება დასამტკიცებლად უზენაეს სასამართლოში, კონსტიტუციის 97-ე მუხლის შესაბამისად.
თავი IX. მასობრივი ინფორმაციის საშუალებები
მუხლი 78. სიტყვისა და აზრის გამოხატვის თავისუფლება გარანტირებულია. მასმედიის თანამშრომლებს აქვთ უფლება თავისუფლად და დამოუკიდებლად მოიძიონ, მიიღონ, დააფიქსირონ, შეინახონ, გამოიყენონ და გაავრცელონ ნებისმიერი ინფორმაცია, გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც ამ უფლების შეზღუდვა აუცილებელია ეროვნული უსაფრთხოების, საზოგადოებრივი წესრიგის ინტერესებისთვის, სხვა ადამიანების რეპუტაციის ან უფლებების დასაცავად, ან კონფიდენციალურად მიღებული ინფორმაციის გამჟღავნების თავიდან ასაცილებლად, ან სან-ანდრეასის შტატის კანონმდებლობით გათვალისწინებულ სხვა შემთხვევებში.
მუხლი 79. დაუშვებელია მასობრივი ინფორმაციის საშუალებების თავისუფლების ბოროტად გამოყენება: მასობრივი ინფორმაციის საშუალებები არ შეიძლება გამოყენებულ იქნეს:
ა) ხელისუფლების ხელში ჩაგდების, კონსტიტუციური წყობის ძალადობრივი შეცვლისკენ მოწოდებებისთვის;
ბ) რასობრივი, ეროვნული და რელიგიური შუღლის გაღვივებისთვის;
გ) ომის, ძალადობისა და სისასტიკის პროპაგანდისთვის, აგრეთვე სისხლისსამართლებრივად დასჯადი ქმედებების ჩადენის მიზნით;
დ) არასანქცირებული უკანონო ღონისძიებების რეკლამირებისა და გაშუქებისთვის;
ე) სან-ანდრეასის შტატის კანონმდებლობით გათვალისწინებულ სხვა შემთხვევებში.
მუხლი 80. მასმედიას აქვს უფლება, გამოთქვას აზრი სახელმწიფო ორგანიზაციების მხრიდან უფლებამოსილების გადამეტების, ქრთამის აღების, კორუფციის სხვა გამოვლინებების შესახებ, იმ შემთხვევაში, თუ ისინი იყვნენ ამ პროცესის მოწმე და აქვთ უტყუარი მტკიცებულებები.
მუხლი 81. მასმედიის უფლებამოსილებები რეგულირდება მოქმედი კონსტიტუციითა და შტატის კანონებით.
თავი X. საომარი მდგომარეობა
მუხლი 82. საომარი მდგომარეობის, საგანგებო მდგომარეობის, საგანგებო სიტუაციების პერიოდში შტატის შეიარაღებული ძალები ემორჩილებიან სან-ანდრეასის შტატის გუბერნატორს.
მუხლი 83. საომარი მდგომარეობის დროს ძირითადი წესია სამხედრო დოქტრინა.
მუხლი 84. თუ საომარი, საგანგებო მდგომარეობის დროს რომელიმე სახელმწიფო სტრუქტურის მხრიდან ხდება გუბერნატორისადმი დაუმორჩილებლობა, ხდება ამ სახელმწიფო ორგანიზაციის ხელმძღვანელის თანამდებობიდან გადაყენება გუბერნატორის ბრძანებით, სასამართლოს გარეშე, საომარი მდგომარეობის ვადით, შემდგომი სასამართლო სხდომით.
თავი XI. ნორმატიულ-სამართლებრივი აქტების იერარქია
მუხლი 85. ნორმატიულ-სამართლებრივი აქტების იერარქია არის სტრუქტურა, რომელიც ემყარება სახელმწიფო ხელისუფლების აქტების იურიდიულ ძალას.
მუხლი 86. სან-ანდრეასის შტატის ნორმატიულ-სამართლებრივი აქტების იერარქიის საფეხურები:
კონსტიტუცია ;
კანონები და კოდექსები ;
გუბერნატორის დეკრეტები, ბრძანებულებები და სხვა ნორმატიულ-სამართლებრივი აქტები ;
დეპარტამენტების ხელმძღვანელების ნორმატიული აქტები ;
დეპარტამენტებისა და ხელისუფლების სახელმწიფო წარმომადგენლების ნორმატიული აქტები ;
კანონქვემდებარე აქტები ;
სახელმწიფო სტრუქტურების შიდა აქტები ;
მუხლი 87. სან-ანდრეასის შტატის კონსტიტუცია არის შტატის ძირითადი კანონი, განსაკუთრებული ნორმატიული სამართლებრივი აქტი, რომელსაც აქვს უმაღლესი იურიდიული ძალა. არც ერთი კანონი, ბრძანებულება ან კანონქვემდებარე აქტი არ შეიძლება ეწინააღმდეგებოდეს ან აუქმებდეს კონსტიტუციის დებულებებს. თუ არსებობს კანონი, რომელიც ეწინააღმდეგება კონსტიტუციას, მაშინ სრულდება კონსტიტუციის დებულება, ხოლო კანონის დებულებები არ სრულდება.
მუხლი 88. სახელმწიფო ორგანოების შიდა წესები და ბრძანებები არ შეიძლება ეწინააღმდეგებოდეს კანონებსა და კონსტიტუციას. თუ ასეთი შიდა წესები არსებობს, მათ არ აქვთ იურიდიული ძალა, არ უნდა შესრულდეს და უნდა გაუქმდეს შესაბამისი უწყების ხელმძღვანელის ან პროფილური დეპარტამენტის ხელმძღვანელის მიერ.
მუხლი 88. სახელმწიფო ორგანოების ხელმძღვანელობის შიდა წესები და ბრძანებები ვრცელდება მხოლოდ თანამშრომლებზე და არ შეიძლება გავრცელდეს მოქალაქეებზე.
მუხლი 89. კანონებს, კოდექსებსა და კანონქვემდებარე აქტებს შეუძლიათ შეავსონ კონსტიტუციის დებულებები, მაგრამ არ უნდა ეწინააღმდეგებოდნენ მას.
მუხლი 90. კანონებს აქვთ კანონქვემდებარე აქტებზე მაღალი იურიდიული ძალა, გარდა კონსტიტუციით გათვალისწინებული შემთხვევებისა. თუ კანონქვემდებარე აქტის დებულებები ეწინააღმდეგება რომელიმე კანონის დებულებებს, მაშინ ასეთი კანონქვემდებარე აქტი არ უნდა შესრულდეს და უნდა გაუქმდეს.
თავი XII. კონსტიტუციური ცვლილებები და კონსტიტუციის გადასინჯვა
მუხლი 91. კონსტიტუციის გადასინჯვის წესი.
ნაწ. 1. I - III, V, VIII, XI - XII თავების შეცვლა შესაძლებელია მხოლოდ კონსტიტუციის გადასინჯვის პროცედურით.
ნაწ. 2. კონსტიტუციის გადასინჯვის ინიციატივა ეკუთვნით სან-ანდრეასის შტატის სენატის სენატორებს. კანონპროექტი კონსტიტუციის ტექსტში ცვლილებების შეტანის ან მისი შეცვლის შესახებ მიიღება სენატის მიერ ხმათა უმრავლესობით, მაგრამ არანაკლებ კვორუმის 2/3-ისა.
ნაწ. 3. სენატის მიერ მიღების შემდეგ, კონსტიტუციაში ცვლილებების პროექტის ტექსტი იგზავნება სან-ანდრეასის შტატის უზენაეს სასამართლოში სავალდებულო განხილვისთვის. უზენაესი სასამართლო გამოიტანს ერთ-ერთ შემდეგ დასაბუთებულ განჩინებას:
- მისი კონსტიტუციასთან შესაბამისად ცნობის შესახებ;
- მისი კონსტიტუციასთან შეუსაბამოდ ცნობის შესახებ.
ნაწ. 4. იმ შემთხვევაში, თუ უზენაესი სასამართლო ცნობს კანონპროექტს კონსტიტუციასთან შესაბამისად, იგი უბრუნდება საკანონმდებლო ორგანოს, და შემდგომი მიღებისა და დამტკიცების პროცედურა მიმდინარეობს კონსტიტუციის მე-80 მუხლით გათვალისწინებული საფუძვლებით.
ნაწ. 5. იმ შემთხვევაში, თუ უზენაესი სასამართლო ცნობს კანონპროექტს კონსტიტუციასთან შეუსაბამოდ, იგი ამოირიცხება შემდგომი განხილვიდან და არ ექვემდებარება ფიკ-ისთვის გადაცემასა და პრომულგაციას.
ნაწ. 6. გუბერნატორი უფლებამოსილია, დაადოს ვეტო სენატის გადაწყვეტილებას კონსტიტუციის გადასინჯვის შესახებ. ამ შემთხვევაში, პროექტი უბრუნდება სენატს დასამუშავებლად. თუმცა, გუბერნატორის ვეტო არ შეიძლება გამოყენებულ იქნეს, თუ კონსტიტუციის გადასინჯვის პროექტმა მიიღო სენატორთა საერთო რაოდენობის არანაკლებ 3/4-ის მხარდაჭერა.
მუხლი 92. კონსტიტუციაში ცვლილებების შეტანის საკანონმდებლო ინიციატივის უფლების სუბიექტები.
ნაწ. 1. კონსტიტუციის 95-ე მუხლის 1-ლ ნაწილში მითითებულ თავებში ცვლილებების შეტანის ინიციატივა აქვთ სენატორებს, გუბერნატორს და უზენაეს სასამართლოს. მუხლების შეცვლა ხორციელდება სენატის კენჭისყრით, სადაც უნდა მოგროვდეს კვორუმის არანაკლებ 2/3-ის ხმა.
მუხლი 93. კანონპროექტების დამტკიცება კანონის „სასამართლო სისტემისა და სამართალწარმოების შესახებ“ იურიდიული ძალის დაკარგვის ან შეცვლის შესახებ.
ნაწ. 1. ყველა კანონპროექტი, რომელიც ითვალისწინებს კანონის „სასამართლო სისტემისა და სამართალწარმოების შესახებ“ გაუქმებას ან მასში ცვლილებების შეტანას, საკანონმდებლო ორგანოს მიერ მოწონების შემდეგ იგზავნება უზენაეს სასამართლოში სავალდებულო დასკვნისთვის.
ნაწ. 2. უზენაესი სასამართლო განიხილავს წარმოდგენილ კანონპროექტს და გამოიტანს ერთ-ერთ შემდეგ დასაბუთებულ განჩინებას:
- მისი კონსტიტუციასთან, სასამართლო კორპუსის მიზნებსა და პრინციპებთან შესაბამისად ცნობის შესახებ;
- მისი კონსტიტუციასთან, სასამართლო კორპუსის მიზნებსა და პრინციპებთან შეუსაბამოდ ცნობის შესახებ.
ნაწ. 3. იმ შემთხვევაში, თუ უზენაესი სასამართლო ცნობს კანონპროექტს კონსტიტუციასთან, სასამართლო კორპუსის მიზნებსა და პრინციპებთან შესაბამისად, იგი უბრუნდება საკანონმდებლო ორგანოს, და შემდგომი მიღებისა და დამტკიცების პროცედურა მიმდინარეობს კონსტიტუციის მე-80 მუხლით გათვალისწინებული საფუძვლებით.
ნაწ. 4. იმ შემთხვევაში, თუ უზენაესი სასამართლო ცნობს კანონპროექტს კონსტიტუციასთან, სასამართლო კორპუსის მიზნებსა და პრინციპებთან შეუსაბამოდ, იგი ამოირიცხება შემდგომი განხილვიდან და არ ექვემდებარება ფიკ-ისთვის გადაცემასა და პრომულგაციას.
ნაწ. 5. თუ უზენაესი სასამართლო არ გამოიტანს დასკვნას კანონპროექტის მიღებიდან 30 კალენდარული დღის განმავლობაში, იგი ითვლება ავტომატურად მოწონებულად, შემდგომი განხილვა მიმდინარეობს წინამდებარე მუხლის მე-3 ნაწილის შესაბამისად.
Last edited: